مجموعه مقالات تغذیه
اسفناج
اسفناج
تيره قازياغي
Epinard
Espinacia olercea
Chenopodia cees
Spinage
اسبانخ – اسفناخ
اسامي ديگر : اسباناخ – اسپناج – اسپانج - سپاناخ
انواع : اسفناج رومي – اسفناج زلاند جديد – اسفناج سفيد – اسفناج صحرائي يا دشتي – اسفناج غول.
مبد‍أ و مشخصات آن : بين گياه شناسان در زادگاه اوليه اسفناج اختلاف است ولي يقيناً از آسياي مركزي يا شمالي است، يكي از گياه شناسان (De candolle) اصل آن را از ايران مي‌داند. اسفناج ساليان متمادي است كه به طور اهلي كاشته و مصرف مي‌شود.
اسفناج گياه يكساله يا دوساله است كه برگهاي آن به رنگ سبز كبود است و ساقه وگل و تخم آن از ميان بوته بيرون مي‌آيدكه گاهي تا يك متر بلند مي‌شودو گلهاي آن به رنگ سبز و خيلي ريز و خوشه شكل است، گل نرو گل ماده اسفناج روي دو ساقه مختلف است و پس از انجام عمل تلقيح كه در اين گونه گياهان بوسيله حشرات انجام مي‌گيرد ساقه ماده بارور مي‌شود و تخم مي‌كند.
ازنظرمشخصات اسفناج دو نژاد متمايز دارد:
اسفناج تيغ‌دارSpinacia oleracea Spinosa و اسفناج بي‌تيغ Spinacia oleracea inermis كه بذر اولي تيغ‌دار و بذر دومي گرد و بدون تيغ است.
اقسام آن : كشت اسفناج تيغ‌دار كم‌كم از مزارع خارج شده است و به واسطه كمي محصول و كوچكي برگ آن سبزيكاران رغبتي به كاشتن آن ندارند در حاليكه اسفناج بي‌تيغ به واسطه برگهاي بزرگتر و بوته قويتر جايگير اسفناج
تيغ دار شده است.
اسفناج تيغ‌دار فقط دو جور دارد، ولي اسفناج بي‌تيغ 9 جور متفاوت كاشته مي‌شود.
احتياجات آن : چون اسفناج گياهي است كه خشكي و گرما آن را زود از بين مي‌برد كشت آن در نواحي سردسير و معتدل خنك بهتر مي‌باشد و محصول بيشتري مي‌دهد.
زمين مزرعه اسفناج اگرداراي سياه خاك سبك باشد بهتر از خاكهاي سنگين و چسبنده است، زيرا در خاكهاي سنگين رطوبت زياد زمستان به آن صدمه مي‌زند.
بوته اسفناج در مقابل سرما تا 10 درجه زير صفر هم مقاومت مي‌نمايد،چون اسفناج مواد ته زمين را به مقدار زياد جذب مي‌كند مزرعه آن را بايد به اندازه كافي با كودهاي ازته تقويت كرد.براي اين كار كودهاي حيواني مفيد است و اگر آن را با آب فاضلاب تقويت كنند بهره وافري مي‌توان برداشت.
براي تكميل تغذيه آن روي بوته‌هاي جوان در هر صدمتر مربع 2 تا 3 كيلوگرم نيترات دوسود مي‌پاشند، اگر بخواهيم براي مزرعه اسفناج از كودهاي شيميايي مصرف كنيم استعمال تركيب زير براي صدمتر مربع نتيجه خوبي مي‌دهد:
نيترات دو سود : 4 كيلوگرم
كلرور دو پتاس : 6 كيلوگرم
سوپر فسفات دوشو : 12 كيلوگرم
كشت آن : اسفناج را اگر در بهار بكارند پس از سبز شدن بوته‌هاي آن خيلي زود به تخم مي‌نشيند و خراب مي‌شود بنابراين بذر اسفناج را در ماه‌هاي شهريور و مهر در مزرعه بطور دست‌پاش مي‌كارندو براي صدمتر مربع زمين 300 تا 400 گرم بذر كافي است.
زمين پس از آنكه آماده و تقويت شد آنرا دندانه زده بذر را مي‌پاشند و روي آنرا ماله مي‌كشند و براي تسريع در سبز شدن مزرعه را باندازه كافي آبياري مي‌كنند.بهره‌اي كه از صدمتر مربع مزرعه اسفناج مي‌توان برداشت بطور متوسط 300 كيلوگرم مي‌باشد.
ناخوشي‌هاي آن: ميلديوي اسفناج ناخوشي است كه برگهاي آن را لوله مي‌كند و بوته‌ها را ضايع مي‌كند، چون استعمال سولفات دوكوئيور براي مبارزه با اين ناخوشي خطراتي را براي مصرف‌كنندگان در بردارد براي مبارزه بايد از تكرار كاشتن آن در يك زمين خودداري كرد تا مبتلا به اين ناخوشي نگردد.
سفيدك كاهو نيز به اسفناج خسارت وارد مي‌سازد.
حشرات ومضره : شته سبز در مزارع اسفناج زياد ديده مي‌شود كه بايد با آب ساده يا آب مخلوط با صابون سياه آن را از بين برد. كرم سفيد و كرم خاكستري و شفيره بعضي از شب‌پره‌ها نيز مزرعه را خراب مي‌كنند كه براي مبارزه با آنها بايد از محلولهاي ساخته شده از د . د . ت استفاده كرد.
خواص مهم درماني اسفناج :
1 – داراي مقدار زيادي از ويتامينهاي B2 , B1 , A , PP وC مي‌باشد. به خاطر وجود ويتامين PP در درمان بيماري پلاگر بسيار مؤثر است. همچنين داراي عناصر معدني مانند آهن و يد است كه به خاطر داشتن آهن مصرف آن به اشخاص كم خون و افرادي كه خون زيادي از بدن آنها خارج شده توصيه مي‌شود.
2 – از نظر تحقيقات علمي جديد خاصيت ضدسرطاني آن بسيار بالاست و از نظر پيشگيري به ابتلاي سرطان به "سلطان گياهان" معروف است. بنابراين افرادي مثل معتادين به سيگار و دخانيات ديگر كه بيشتر از ديگران در معرض ابتلا به برخي سرطانها هستند بايد ضمن ترك اين مواد ، در رژيم غذايي خود مقدار زيادي اسفناج بگنجانند.
3 – طبع اسفناج كمي سرد و تر است يا اينكه معتدل است.
4 – اسفناج مخصوصاً بوراني تميز كننده دستگاه هاضمه مي‌باشد.
5 – گوگرد موجود در اسفناج باعث قليايي شدن خون مي‌شود، تازه خورده شود.
6 – آهكي كه دراسفناج وجود دارد باعث استحكام استخوانها مي‌گردد.
7 – اسفناج كمبود املاح معدني بدن را جبران مي‌كند.
8 – كساني كه اسفناج را مي‌جوشانند سپس آب اضافي آن را مي‌گيرند آنها فقط تفاله اسفناج را مي‌خورند. بهترين روش خوردن اسفناج تازه آن است كه به طعم تازه و خام آن عادت كنيد.
9 – اگرمبتلا به ضعف بدن يا اعصاب هستيد چندروز صبح‌ها نصف استكان آب اسفناج با نصف استكان آب شاهي همراه كمي آب بنوشيد.
10 – براي درمان يبوست 5 گرم تخم اسفناج را در يك ليوان آب‌جوش به مدت 20 دقيقه دم كرده سپس ميل كنيد.
11 – براي درمان سوختگي، جرب و زخمهاي جلدي اسفناج را در روغن زيتون بپزيد و روي زخم بگذاريد.
12 – كساني كه بيماري كبدي دارند اسفناج بخورند.
13 – كساني كه درد مفصل دارند كمتر اسفناج بخورند.
14 – كساني كه سنگ يا شن كليه دارنداسفناج به مقدار كمي بخورند، البته درمان‌گر ناراحتيهاي كليه نيز مي‌باشد.
15 – كساني كه ورم معده و نقرس دارند از خوردن اسفناج خودداري كنند.
16 – اسفناج براي اطفال كم اشتها و كودكاني كه از رشد عقب مانده‌اند بسيار مفيد است.
17 – هضم اسفناج آسان است.
18 – اسفناج پخته شده را زياد نگه نداريد زيرا در آن تغييرات شيميايي ايجاد مي‌شود و توليد سم مي‌كند.
19 – اسفناج براي كساني كه افسرده هستند يا احساس خستگي و گرفتگي مي‌كنند مفيد است.
20 – اسفناج براي خانمهايي كه دردهاي قاعدگي دارند مفيد است.
21 – خانمهايي كه يائسه شده‌اند خوردن اسفناج را فراموش نكنند.
22 – جويدن اسفناج دندان‌ها و لثه را محكم مي‌كند.
23 – يك غذاي خوشمزه با اسفناج : بعد از اينكه برنج را صاف كرديد ابتدا يك مقداري برنج سپس يك لايه اسفناج خام بعلاوه گوشت چرخ كرده گوسفند كه كمي سرخ كرده باشيد مجدداً لايه برنج سپس باز يك لايه اسفناج خام و ادويه‌جات ريخته بگذاريد برنج دم بكشد.
24 – اسفناج را خام ميان خمير بگذاريد و در فر يا روغن كنجد بپزيد.
25 – براي از بين بردن كرمها ابتدا به مدت 20 ساعت چيزي نخوريد سپس اسفناج را با مقدار بسيار كمي آب،آب‌پز كنيد كمي نمك هم به آن بزنيد و ميل كنيد.
26 – كساني كه سرطان معده دارند مي توانند قبل از هر غذا يك چهارم استكان اب اسفناج بخورند.
27 – براي تسكين درد نيش زنبور و خوابيدن ورم آن ضماد پخته اسفناج را بگذاريد.
28 – اسفناج پخته براي سرفه‌هاي خشك ،آسم و گرفتگي صدا مفيد است.
29 – همانطور كه گفته شد خوردن اسفناج خطر ابتلا به سرطان را بسيار تخفيف مي‌دهد، به علت داشتن منيزيم از پيشرفت سرطان جلوگيري مي‌كند.
30 – كساني كه بيماري قند دارند اسفناج خام را در برنامه غذايي خود بگنجانند.
31 – كساني كه كارهاي فكري دارند قبل از غذا سالاد اسفناج بخورند.
32 – طرز تهيه سالاد اسفناج : اسفناج ، تره ، كمي ليموترش ، كمي ذرت آب‌پز ، كمي نمك و كمي فلفل قرمز را مخلوط كرده ميل شود.
33 – اسفناج ، جوانه گندم آب پز ، كمي جعفري و آبليمو را مخلوط كرده يك غذاي خوشمزه مي‌باشد.
34 – يك صبحانه مقوي و خوشمزه : ابتدا يك عدد پياز را سرخ كرده سپس 200 گرم اسفناج را به آن اضافه و تفت داده آنگاه يك عدد تخم‌مرغ را روي آنها بشكنيد ، ادويه فراموش نشود.
35 – براي درمان يرقان عصاره اسفناج را با شكر مخلوط كرده ميل نمائيد.
36 – براي درمان سنگ مثانه آب اسفناج ،همراه آب ميل شود.
37 – براي سرباز كردن دمل از ضماد پخته اسفناج استفاده كنيد.
38 – سردردهايي كه در اثر اختلال گوارشي وسوء مزاج هست بايد از آش اسفناج كه كمي در آن گشنيز ريخته شده خورده شود.
39 – براي سردردهايي كه در اثر اختلالات صفراوي است اسفناج را با آبليمويا آب‌غوره ميل كنند.
40 – بيماراني كه مبتلا به سرسام صفراوي هستند اسفناج را در كره گاو يا روغن بادام پخته با كمي تمرهندي يا آلو ترش ميل نمايند.
41 – براي سرسام هاي سوداوي از اسفناج با ماش پوست گرفته شده ، جو ، روغن بادام شيرين و كمي تخم خشخاش آش درست نموده ميل كنند.
42 – كساني كه دچار بيماريهاي پروستات شده‌اند اسفناج را در برنامه غذايي خود قرار دهند.
43 – كساني كه حبس‌البول شده‌اند روزانه سه بار هربار سه قاشق غذاخوري آب اسفناج ميل كنند.
44 – براي از بين بردن بوي بد دهان خوردن چند برگ اسفناج و يك عدد ميخك بسيار مناسب مي‌باشد.ميخك براي ميناي دندان ضرر دارد، نبايد با دندان ارتباط داشته باشد.
45 – كساني كه داراي مزاج سرد هستند اسفناج را با دارچين بخورند.
46 – براي درمان كك و مك آب اسفناج را با روغن زيتون مخلوط نموده به صورت بماليد. همچنين اسفناج را با زيتون به صورت سالاد ميل كنيد.
47 – خوردن اسفناج به راحت بودن زايمان كمك مي‌كند.
48 – كساني كه تصلب شرائين دارند اسفناج را در برنامه غذايي خود قرار دهند.
49 – براي پاك كردن برق لباسهاي سياه يا خوش‌رنگ نمودن آن لباس را با آب اسفناج پخته و آب بشوئيد.
50 – اسفناج براي كساني كه چشم‌هايشان در مقابل نور ضعيف است مفيد مي‌باشد.
51 – جوشانده اسفناج همراه آب دفع كننده سنگ كليه است.
52 – كساني كه دچار بيماري سينه پهلو شده اند (ورم ششها و چركي شدن ريه را سينه پهلو گويند) از آش اسفناج استفاده كنند.
53 – خوردن اسفناج پخته كمردرد را تسكين مي‌دهد.
54 – جهت گلودرد آب اسفناج چه پخته شده چه خام را با كمي نمك مخلوط و غرغره كنيد.
55 – يك محلول براي جلوگيري از ريزش مو : 35 گرم برگ اسفناج ، 15 گرم برگ شاهي ، 5 گرم روغن زيتون مانده را در 700 ميلي ليتر الكل طبي 25 درجه بگذاريد 15 روز بماند ، سپس محلول را صاف كرده و موهاي سر را قبل از رفتن به حمام با آن ماساژ دهيد.
56 – براي رشد مو اسفناج را در مخلوطي از روغن كنجد و زيتون مانده جوشانده سپس روغن را به سر بمالند.
57 – مادران شيرده براي افزايش شير مي‌توانند از اسفناج استفاده كنند.
58 - سكرتين موجود در اسفناج باعث هضم آسان غذا مي‌گردد.
59 – براي جوش خوردن سريع شكستگيهاي استخواني از اسفناج استفاده كنيد.
60 – به خاطر وجود يد در اسفناج براي بيماران مبتلا به گواتر بسيار مفيد است.
61 – براي رفع خارش بدن آب اسفناج تازه را به بدن بماليد.
62 – كساني كه سوزش ادرار دارند يا قطره قطره ادرار مي‌كنند 6.5 گرم تخم اسفناج را در 500 سي سي آب جوشانده در سه نوبت ميل كنند.
63 – كساني كه وسواس دارند اسفناج را به غذاي روزانه خود اضافه كنند.
64 – تخم اسفناج براي طحال ضرر دارد.
65 – اسفناج رنگ چهره را باز مي‌كند.
66 – اسفناج تقويت كننده اعصاب است.
67 – كساني كه بواسير دارند سعي كنند از اسفناج زياد استفاده كنند چون اسفناج باعث تخليه سريع روده مي‌شود.
68 – كساني انسداد مجاري ادرار دارند اسفناج را با روغن بادام مخلوط نموده ميل كنند.
69 – كساني كه فشار خون دارند و سردردهاي ناشي از آن اسفناج و كدو را به عنوان غذا انتخاب كنند.
70 – كساني كه بيماري سل دارند از جوشانده‌ي آب اسفناج استفاده كنند.
71 – براي آنژين قلبي از دم‌كرده‌ي تخم اسفناج استفاده شود.( در روز از 5 گرم و به مدت 7 روز بيشتر استفاده نشود)
مواد غذايي موجود در اسفناج ( گرم در 100 گرم برگ )
آب پروتئين چربي كربوهيدرات مواد سلولزي
91.6 2.5 0.2 0.5 1.8
املاح معدني و ويتامينهاي موجود در اسفناج ( ميلي‌گرم در100 گرم برگ )
كلسيم فسفر آهن سديم پتاسيم ويتامين آ تيامين ريبوفلاوين ويتامين ث
93 51 1و3 71 470 100و8 10و0 20و0 51
ويتامين آ برحسب ميكروگرم .